اصول و روش های نگارش

مقدمه

در هر نوع نوشته‌ای باید پاره‌ای از اصول نگارشی رعایت شود تا نوشته بتواند ابزاری برای انتقال اطلاعات از نویسنده به خواننده باشد و این امر در نوشته‌های پژوهشی دو چندان می‌شود. نویسندگان نوشته‌های پژوهشی باید همواره به این اصول توجه نمایند و آن را در نوشته‌های خود به کار گیرند. پاره‌ای از این اصول عبارتند از:

۱. درست نویسی

درست نویسی و کاربرد صحیح واژه‌ها و جملات، اصل مشترک هرگونه نوشتاری است. درست نویسی واژگان منوط به کاربرد قواعد املای کلمه است. در این زمینه باید نسبت به حروف با صدا و بی صدا، حروف همزه دار و همزه‌های پایانی دقت نمود. برای پرهیز از به کاربردن لغات خارجی و کاربرد معادل‌های آن می‌توان به واژه نامه‌ی واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی مراجعه کرد.

۲. رسا نویسی

از آن جا که مقصود از نوشتن، پیام رسانی است، هرگونه پیچیدگی و دشواری در نوشتار نقص غرض محسوب می‌شود. برای پرهیز از این مشکل و رسا سازی نوشته رعایت این موارد بسیار موثر است:

• پرهیز از به کاربردن زبان گفتاری؛
• استفاده از جمله‌های کوتاه؛
• به کارگیری واژه‌های رایج ( به کاربردن واژه‌های قدیمی و یا فراموش شده و ناماموس سبب می‌شود درک نوشته برای دیگران مشکل یا همراه با ابهام باشد).
• پرهیز از به کاربردن سبک‌های مختلف نوشتاری با بیان بیش از حد نقل قول‌های مستقیم.

۳. به کاربردن زبان علمی

نوشته‌ها به اعتبار نوع زبان به گونه‌های مختلفی مثل علمی، ادبی، اداری و … تقسیم می‌شوند. هر کدام از این گونه‌های نوشتاری دارای ویژگی‌های خاص خود هستند، مثلا نوشته‌های ادبی سرشار از آرایه‌های ادبی (کنایه، تشبیه، استعاره و … ) است. اما مناسب‌ترین زبان برای نوشته‌های پژوهشی زبان علمی است و مهم‌ترین ویژگی‌های این نوع نوشته عبارتند از:

• در زبان علمی از اصطلاحات دقیق استفاده می‌شود تا نوشته صریح، گویا و بدون ابهام باشد.

• در نوشته‌ی علمی از استدلال‌های معتبر استفاده می‌شود. استدلال دارای سه شکل قیاسی، استقرایی و تمثیلی است و هر یک از این شکل‌ها نیز به صورت‌های مختلفی ارائه می‌شود. مثلا استدلال قیاسی به اعتبار مواد تشکیل دهنده آن به برهان، خطابه ، شعر و جدل و … تقسیم می‌شود. از این جهت در نوشته‌های پژوهشی تنها باید از شکل‌های صحیح و معتبر استدلال استفاده شود.

۴. نوشتن به نثر معیار

نثر معیار نثری است که اولا در آن از گویش‌های جغرافیایی، اجتماعی و تاریخی پرهیز می‌شود و تنها بر اساس گویش رایج و رسمی تدوین گردد. ثانیا نثری است که در آن از ساخته و پرداخته‌های فردی، چه در محدوده واژگان و چه در نوع جمله بندی پرهیز می‌شود. این گونه نثر از افراط و تفریط در استفاده از واژگان و سبک‌های نامعمول به دور است.

۵. شیوا نویسی

گرچه در نوشته‌های علمی باید کمتر توجه به زیباسازی داشت و بیشتر به رسایی توجه نمود، در عین حال نباید ویژگی‌های بلاغی را فرو گذاشت، زیرا بلاغت و فصاحت هر دو برای یک نوشته لازم است. بنابراین در نوشته‌ها در عین درست نویسی و رسا نویسی باید به شیوا نویسی نیز توجه داشت. نکاتی که موجب شیوایی نوشته می‌شود عبارتند از:

• به کارگیری تعابیر مختلف و ایجاد تنوع در نوشته: تا جایی که ممکن است باید از به کاربردن واژگان، ترکیبات و جملات همسان و تکراری در نوشته پرهیز کرد و به جای آن‌ها مترادف‌ها و معادل‌های آن‌ها را به کار برد. یک نواختی در به کاربردن واژه‌ها باعث خستگی و دل زدگی خواننده می‌شود.
• اجتناب از به کارگیری تعابیر عامیانه: در نوشته‌های علمی به هیچ وجه نباید از تعبیرهای عامیانه استفاده شود.
• تغییر لحن نوشته: تغییر لحن اخباری به انشایی، از مخاطب به غائب یا متکلم یا بالعکس ضروری است. در نوشته علمی نباید تنها از یک لحن خاص استفاده شود.

۶. گزیده نویسی

در نوشته علمی ضروری است تا جایی که امکان دارد از اصل گزیده نویسی پیروی شود و از دراز نویسی پرهیز شود.

۷. پیوستگی و انسجام نوشته

هرچند یک نوشته به قسمت‌های مختلفی تقسیم می‌شود، ولی باید بین آن‌ها ارتباط و انسجام کافی وجود داشته باشد و هدف کلی نوشته را دنبال کند. از این رو باید میان تمام اجزا نوشته نظیر کلمات، جملات، مطالب و پاراگراف‌ها ارتباط وجود داشته باشد. مهم‌ترین امری که در یک نوشته انسجام پیوستاری ایجاد می‌کند، روابط میان جمله‌هاست. برخی از مهم‌ترین رابطه‌های میان جملات بدین قرار است:

الف) رابطه‌های تعلیلی: زیرا، چون، برای این که، به این سبب که، به این دلیل که.

ب) رابطه‌های استنتاجی: در نتیجه، بنابراین، به این دلیل، پس، از این رو، به این جهت.

ج) رابطه‌های توضیحی: یعنی، به عبارت دیگر، چنان که، به طوری که.

د) رابطه‌های تمثیلی: مثلا، برای نمونه، از این قبیل.

ه) رابطه‌های استثنایی: مگر، جز، غیر.

و) رابطه‌های خلافی: اما، ولی، در مقابل، علی رغم، برخلاف، اگرچه، هرچند، با این حال.

بعد از جملات، آن چه باعث پیوستگی متن می‌شود، ارتباط میان مطالب یک نوشتار است. از این رو باید در بیان مطالب ترتیب ارائه را از جهات مختلف رعایت نمود، مثلا برای بیان یک مطلب عقلی، ابتدا مقدمات آن بیان شود، سپس استدلال و نتیجه گیری شود.

بعد از مطلب، عنصر مهم پیوستاری متن، پاراگراف‌ها هستند. پاراگراف‌ها هم باید به ترتیب خاصی ارائه گردد تا انسجام مطالب متن حفظ شود.

از جمله روش‌هایی که در تقسیم پاراگراف‌ها وجود دارد این است که ابتدا پاراگراف‌های مقدماتی بیان شود و بعد پاراگراف‌های بحث برانگیز و در انتهای متن پاراگراف‌های نتیجه گیری قرار گیرد.

۸. مراعات ادب نوشتاری

در نوشته‌های علمی به دیگران، القاب و عناوین ناپسند نسبت داده نمی‌شود و از به کاربردن الفاظ توهین آمیز در نوشته‌های علمی اجتناب شود. علاوه بر این در این گونه نوشته‌ها، خودستایی و دیگرستایی نیز مطلوب نیست.

۹. به کاربردن نشانه‌های نگارشی (علائم سجاوندی)

افزودن نشانه‌های نگارشی تا حد زیادی ابهامات متن را کاهش می‌دهد و مکث‌ها و برجستگی‌هایی را که نویسنده در نظر داشته است را منعکس می‌سازد و بدین ترتیب خواندن و درک متن را آسان تر می‌سازد.